SUV

Vodorod va kislorodning kimyoviy birikmasi. Yer sharining 3/5 qismi suv bilan qoplangan. Miqdori 2.10¹⁸ t. Ko’p moddalarning 90% miqdori suv bo’ladi. hayvon va o’simlik organizmida 75-76% suv bo’ladi.

Fizik xossalari: suv suyuq holatda rangsiz. 18^oC da toza suvning elektr o’tkazuvchanligi 4,4.10^-8 om^-1 sm^-1.  Toza suv elektr tokini deyarli o’tkazmaydi. Agar P = 1 atm bosim, 0^oC haroratda u muzga aylanadi. 100^oС dan yuqorida suv bug’ga aylanadi. 4^oC da suv eng katta zichlikka ega bo’lib, 1 ga teng deb qabul qilingan.

Muz - rangsiz, d= 0,9168 g/sm³. Suvdan yengil. Bosim 2000 dan 6500 atm  gacha borsa, muz har xil formalarga o’tadi. 21700 atm bosimda muzning 7 xil modifikatsiyasi bor.  Uning  zichligi d=1,5 ; suyuqlanish harorati T_suyq.=+76^oС u issiq muz deyiladi.

Kimyoviy xossalari:  Suv molekulasining dipol momenti m =1,74.10^-18

sp³ gibridlanish, lekin gibrid orbitallarning 2 tasida bog’lanmagan 4 elektron jufti aylanadi.  Suvning dielektrik doimiysi  81 ga teng. Etanolniki 27, efirniki 2. Qattiq va suyuq holatda suv molekulasi (H₂O)_n 4^oCda n=2, 0^oCda n=3. Molekulalarning assotsiatsiyalanishi vodorod bog’lari hisobiga sodir bo’ladi.

H---O. . .H---O. . .H---O

      H           H           H

1000^oC da suv parchalanadi: 2H₂O = H₂ + O₂ - 245,2 kj./mol. Peaksiya qaytar.

5000^oC da suv  vodorod va kislorodga to’la parchalanadi. Suv kuchsiz elektrolit. 555 mln molekuladan bittasi ionlarga   ajralgan bo’adi.

H₂O = H⁺ + OH^-        K_suv=1,8.10^-16

Oksidlanish -qaytarilish reaksiyalarida suv odatda muhit vazifasini bajaradi.

Kuchli qaytaruvchilar ta’sirida odatdagi va yuqori haroratlarda  suv oksidlovchi bo’ladi. Masalan: ishqoriy va ishqoriy-yer metallari bilan sovuq holda, Fe, C  va boshqalar yuqori haroratda ta’sirlashadi.

2H₂O + Na = 2NaOH + H₂

2H₂O + 2e®  H₂ + 2OH^-                 1

Na - e  -® Na⁺                                         2    

Kuchli oksidlovchilar ta’sirida suv qaytaruvchilik xossalarini namoyon qiladi.   F₂ + H₂O = 2HF + O   (yonadi)

              F₂  + 2e ® 2F^-              1

              H₂O - 2e ®O + 2H⁺     1

Boshqa moddalarning molekulalariga suvni birikishining 3 xil turi ma’lum: 1) ion, 2) koordinatsion, 3) adsorbtsion.

1. Ishqoriy va ishqoriy-yer metallari, ularning oksidlari va kislotali oksidlar bilan suv ion tipidagi reaksiyaga kirishadi.

CaO + H₂O = Ca(OH)₂                P₂O₅ + 3H₂O = 2H₃PO₄

Na₂O + H₂O = 2NaOH                 N₂O₅ + H₂O = 2HNO₃

2. Akvakomplekslarda dipol xarakterga ega belgan suv molekulalari musbat zaryadlangan kompleks hosil qiluvchi ionga tortilish xususiyatiga ega bo’lib,bu koordinatsion birikish bo’ladi.

CoCl₂ + 6H₂O ® [Co(H₂O)₆]Cl₂

CiSO₄ 5H₂O ® [Ci(H₂O)]SO₄H₂O

Akvakomplekslarning parchalanishi tuz rangining o’zgarishi bilan boradi.

   3) Molekulalararo kuchlar ta’siri tufayli har qanday modda ham ma’lum miqdorda suvni o’z sirtiga adsorbtsiya qilish xossasiga ega. Adsorbtsiya tipida moddaga birikkan suv gigroskopik suv deyiladi. U 100^oС da qizdirilsagina suv chiqib ketadi.  H₂SO₄, CaCl₂, P₂O₅ suvni adsorbtsion yutadi.

Og’ir suv . ²₁ D  izotopi kislorod bilan  D₂O birikma hosil riladi. Bu birikma og’ir suv deyiladi. Tabiatda har 5500-8000 molekula oddiy suvga 1 ta molekula og’ir suv to’g’ri keladi. Og’ir suv oddiy suvni elektroliz qilib olinadi. Bunda D₂O o’zgarishga uchramasdan elektrolitning qoldig’ida yig’iladi. Lyuis 20 l suvdan 0,3 ml og’ir suv D₂O oldi.

D₂O rangsiz, siropsimon suyuqlik , zichligi d =1,10421 g/sm³ , suyuqlanish harorati T_suyur  = 3,8^oC, qaynash harorati T_rayn = + 101,4^oC. D₂O yadro texnikasida katta ahamiyatga ega. U yadro reaktorida neytronlarni sekinlashtiruvchi modda sifatida, deyteriy olish uchun xom ashyo sifatida va termoyadro reaksiyalarida ishlatiladi.