Atomlarning o'lchami, ionlanish energiyasi, elektronga moyil ligi, elektrmanfiyligi, oksidlanish darajasi kabi xossalari atomning elektron konfiguratsiyasi bilan bog'liq. Elementning tartib raqami ortishi bilan bu xossalarning o‘zgarishida davriylik kuzatiladi.
Atomlarning qat’iy muayyan chegarasi bo'lmaydi, bunga sabab elektronlarning to'lqin tabiatli ekanligidir. Hisoblashlarda effektiv yoki shartli radiuslar degan tushunchalardan, ya’ni kristall hosil bolishida bir-biriga yaqinlashgan sharsimon atomlarning radiuslaridan foydalaniladi. Odatda ular rentgenometrik ma’lumotlardan hisoblab topiladi.
Atomning radiusi — uning muhim xarakteristikasidir. Atom radiusi qancha katta bolsa, tashqi elektronlar atomda shuncha zaif tortib turiladi. Aksincha, atom radiusi kichrayishi bilan elek tronlar yadroga kuchliroq tortiladi.
Davrda atom radiusi chapdan o'ngga tomon kichrayib boradi. Bunga sabab yadroning zaryadi ortishi bilan elektronlarning tor tilish kuchi ortishidir. Gruppachalarda yuqoridan pastga atom radiusi kattalashib boradi, chunki qo‘shimcha elektron qavat qo'shilishi natijasida atomning hajmi va demak, uning radiusi kat talashadi.
Ionlanish energiyasi — elektronni atomdan uzish uchun talab etiladigan energiyadir. U odatda elektron voltlarda ifodalanadi. Elek tron atomdan uzilib chiqqanda tegishli kation hosil boladi.
Bitta davrdagi elementlar uchun ionlanish energiyasi yadro zaryadi ortishi bilan chapdan o‘ngga tomon ko‘payib boradi. Gruppachada bu energiya elektron yadrodan uzoqlashishi tufayli yuqo ridan pastga tomon kamayib boradi. Yadro zaryadi ortishi bilan atomlar ionlanish energiyasining o'zgarishi grafik tarzda ko‘rsatilgan.
Ionlanish energiyasi elementlarning kimyoviy xossalari bilan bog'langan. Masalan, ionlanish energiyasi kichikroq bolgan ishqoriy metallar yaqqol ifodalangan metallik xossalarga ega boladi. Nodir gazlarning kimyoviy inertligi ularning ionlanish energiyasining qiymati nihoyatda katta bolishi bilan bog'liq.
Atomlar faqat elektron beribgina qolmay, balki biriktirib olishi ham mumkin. Bunda tegishli anion hosil boladi. Atomga bitta elektron biriktirib olinganida ajralib chiqadigan energiya elektronga moyillik deyiladi. Ionlanish energiyasi kabi elektronga moyillik ham odatda elektron-voltlarda ifodalanadi. Elektronga moyillikning qiy mati ko‘pchilik elementlar uchun noma'lum; uni olchash ancha qiyin ish. Tashqi pog‘onasida 7 tadan elektron boladigan galogenlarda elektronga moyillikning qiymati eng katta boladi. Bu hoi davr oxiriga yaqinlashgan sari elementlarning metallmaslik xossalari kuchayishini ko‘rsatadi.
Elektrmanfiylikka 1932-yilda amerika olimi L. Poling ta’rif berdi. U elektrmanfiylikning birinchi shkalasini taklif etdi. Polingning ta’rifiga ko‘ra, elektrmanfiylik atomning birikmada o‘ziga elektron larni tortish xususiyatidir.
Bunda valent elektronlar, ya’ni kimyoviy bog‘lanish hosil bo'lishida ishtirok etadigan elektronlar nazarda tutiladi. Ravshanki, nodir gazlarda elektrmanfiylik bo‘lmaydi, chunki ular atomlarining tashqi pog‘onasi tugallangan va barqarordir.
Miqdoriy xarakteristika berish uchun elektrmanfiylikning olchami sifatida atomning ionlanish energiyasi (I) bilan elektronga moyilligining (E) arifmetik yig'indisiga teng energiyani hisoblash taklif etilgan, ya’ni
X=I+E,
bunda X — atomning, va demak, elementning elektrmanfiyligi.
Odatda, litiyning elektrmanfiyligi bir deb qabul qilinadi va boshqa elementlarning elektrmanfiyligi unga taqqoslanadi. Shunda elementlar nisbiy elektrmanfiyligining (uni x orqali belgilaymiz) oddiy va taqqoslash uchun qulay qiymatlari olinadi:
XLi=1; Xf=21.04/5.61=4
Hozirgi vaqtda nisbiy elektrmanfiyliklar jadvali keng tarqalgan, uni tuzishda atomlarning elektron tuziiishi va ularning radiuslari haqidagi eng yangi ma’lumotlardan foydalanilgan.
Shuni ta’kidlab olish kerakki, kimyoga doir turli kitoblarda kel tirilgan nisbiy elektrmanfiylik qiymatlari bir-biridan qisman farq qiladi. Bunga sabab ularning muayyan farazlar va taxminlar asosida turli usullar bilan hisoblab topilganligidir.