Ekvivalent. Ekvivalentlar qonuni

Moddaning ekvivalenti deb, uning 1 mol vodorod atomlari bilan birikadigan yoki kimyoviy raksiyalarda shuncha vodorod atomlarining o’rnini oladigan miqdoriga aytiladi.

          Bir ekvivalent moddaning massasi ekvivalent massa, normal sharoitdagi hajm esa ekvivalent hajm deyiladi.Vodorodning ekvivalent massasi 1 g, ekvivalent hajmi

11,2 l.  Kislorod uchun bu  qiymatlar mos  ravishda 8 g va 5,6 l bo’ladi.

        Reaksiyaga kirishuvchi moddalar massalari ularning ekvivalent massalariga tog’ri proporsionaldir.

                                  m₁| m₂=E₁|E₂

        Bunda m₁ va E₁-  birinchi moddaning massasi va ekvivalent massasi;

        m₂  va E₂ – ikkinchi moddaning massasi va ekvivalent massasi.

         Elementning ekvivalent massasini hisoblash uchun uning atom massasini valentligiga bo’lish kerak. Tabiiyki, o’zgaruvchan valentli elementlarning ekvivalenti massalari ham o’zgaruvchandir.

        Murakkab  moddalarning ekvivalentlarini quyidagi formulalar asosida hisoblasa bo’ladi:

         E _oksid  =M _oksid/n×v.    M- molyar massa . n  va v – oksid hosil qiluvchi elementning soni va valentligi;

        E _kislota= M_kislota/n _kislota .    n- _kislota kislotaning asosligi;

            E asos= M _asos/n_×nasos.         n-_asos asosning  kislotaligi; 

            E_tuz= M _tuz/n_Me×v_Me.  n _Me  va v_Me metall atomining soni va valentligi.

       Berilgan kimyoviy reaksiyada qatnashayotgan moddalarning ekvivalentini hisoblash  uchun ularning reaksiyada qatnashayotgan ionlari, atomlari yoki atomlar guruhi sonini e’tiborga olish kerak.

        Masalan,  49 g sulfat kislota 32,5 g rux bilan reaksiyaga kirishganda 1 g vodorod ajralib chiqadi.  Sulfat kislota o’rniga 36,5 g xlorid kislota olinsa ham o’shancha vodorod ajralib  chiqadi.  Ruxning o’rniga  alyuminiy olinsa,  1g vodorod ajralib chiqishi uchun 9 g alyuminiy kerak bo’ladi. 

        Murakkab moddalarning ekvivalent massalari quyidagi formulalar bilan hisoblanadi:

          E _MgO= 40/2= 20.     E_HCl=36,5/1= 36,5     E(AlCl₃)= 133,5/3=44,5      

     Birinchi reaksiyada H₃PO₄ faqat bitta  vodorod ioni bilan reaksiyada qatnashyapti, shuning uchun bu reaksiyada  H₃PO₄ ning ekvivalent massasi 98 g ga  teng.  Ikkinchi reaksiyada H₂SO₄ ning har ikkala vodorod ioni almashgani uchun uning ekvivalent massasi 49 ga teng: Masalan:

      H₃PO₄ + NaOH = NaH₂PO₄ + H ₂O        E (H₃PO₄) = 98/1 = 98g

      H₃PO₄ + 2NaOH = Na₂HPO₄ + 2H₂O       E (H₃PO₄) ₌ 98/2 = 49g