KOMPLEKS BIRIKMALARNING TURLARI

 Kompleks birikmalar quyidagi turlarga bo’linadi:

1. Ammiakatlar  -  ularda ligandlar rolida ammiak va aminlarishtirok etadi.

     [Cu(NH₃)₄]SO₄ , [Ag(NH₃)₄]Cl, [Ni(NH₃)₄]SO₄

2. Akvakomplekslar -  ligandlar  vazifasini  suv  molekulasio’taydi.

     [Co(H₂O)₆]Cl₃    - geksaakvakobalt (III) - xlorid

     [Al(H₂O)₆]Cl₃   - geksaakvaalyuminiy (III) - xlorid

     [Cr(H₂O)₆](NO₃) ₃  - geksaakvaxrom (III) - nitrat

     Ba’zi kristall holidagi akvakomplekslar tarkibiga kristallizatsiya suvi ham kiradi.  Kristallizatsiya suvlari  bo’sh  bog’langani uchun qizdirilsa chiqib ketadi.

    [Cu(H₂O)₄]SO₄ - tetraakvamis (II) -sulfat

    [Fe(H₂O)₆]SO₄ - geksaakvatemir(III)-sulfat

3. Atsidokomplekslar  -  ligandlari  kislota  qoldig’i  bo’lgan kompleks birikmalar.

     K₄[Fe(CN)₆]     kaliygeksatsianoferrat (II)

     K₄[Pt(NO₂)₆]  - kaliytetranitrodibromoplatinat (IY)

     Ularning tarkibi qo’shaloq tuzlarga o’xshaydi.

     K ₄[Fe(CN)₆]        Fe(CN)_2 *4KCN

     K₃ [Fe(CN)₆]        Fe(CN)_3*3KCN

     K ₄[PtCl₆]             PtCl_4 *2KCl

     K₄[PtCl₄]             PtCl_4 *2KCl

4. Kompleks kislotalarda tashqi sferada vodorod ioni bo’ladi.

     H ₄[SiF ₆]  - geksaftorosilikat kislota

     H ₂[CoCl₄]  - tetraxlorokobaltat kislota

     H ₂[PtCl₄] - geksaxloroplatinat kislota

5. Gidroksokompleks  birikmalarda  ligand  gidroksil ionidaniborat.

     Na₂[Sn(OH)₄]     - natriy tetragidroksostannat (II)

     Na₃[Al(OH)₆]     - natriy geksagidroksoalyuminat (III)

   Na[Al(H₂O)₄(OH)₂]  - natriy diakvatetragidroksoalyuminat (III)

6. Siklik yoki xelat kompleks birikmalar. Ular tarkibida ikki va ko’p dentantli ligandlar bo’ladi.

             ¤  O-S=O                     NH ₂-CH₂

         Me     │                                    │               (En)

            \  O-C=O                     NH ₂-CH ₂

      K₃[Fe(C₂O₄)₃]   - kaliy trioksalatoferrat (III)

      [Pt(En)₃]Cl₄   -      trietilendiaminplatina (IY)  xlorid

     Ichki kompleks birikmalar ham xelat kompleks birikmalarga misol bo’ladi. Bunda bog’lanish donor-aktseptor bog’lanish bo’ladi.

        Cu(OH)₂ + 2NH₂CH₂COOH = [Cu(NH₂CH₂-COO)₂] + H₂O

                        O=C-O  \     ¤NH₂-CH₂

                             │      Cu          │

                   H₂C-NH₂ ¤         \    O-C=O

Trilon B  -  etilendiamintetrasirka kislotaning natriyli tuzi mis  bilan kompleks birikma hosil qiladi.

                     HOOC CH₂ Ø   CH₂-CH₂   Ø  CH₂ COOH

                                           N                     N

                                 H₂C  ø        \  Cu     ¤       ö CH₂

                                   O=C – O^{-                 -} O -C=O

     Xelat kompleks birikmalar analitik kimyoda ishlatiladi.