Xalqaro birliklar sistemasi (SI) da modda miqdorining birligi sifatida mol qabul qilingan.
Mol — bu moddalarning 0,012 kg uglerod izotopi l2C da nechta atom bo‘lsa, tarkibida shuncha struktura birliklar (molekula, atom, ion, elektron va boshqalar) boiadigan miqdoridir.
Bitta uglerod atomining massasini (1,993 • 10_26kg) bilgan holda 0,012 kg ugleroddagi atomlar soni NA ni hisoblab topish mumkin:
0,012kg/mol , A~ .„23
N a = —---------------------— =6,02-10 g/mol.
1,993-10 k
Bu son Avogadro doimiysi deyiladi (belgisi NA, o'lchovi g/mol) va istalgan moddaning bir molidagi struktura birliklari sonini ko‘rsatadi.
Molyar massa — modda massasining moddaning miqdoriga nisbatiga teng kattalik.
Uning o‘lchovi kg/mol yoki g/mol; odatda u M harfi bilan belgilanadi.Molekulaning massasini bilgan holda moddaning molyar massasini oson hisoblab topish mumkin. Masalan, agar suv mole¬ kulasining massasi 2,99 • 10-26 kg ga teng bo‘lsa, u holda molyar massasi Mr(H20)—2,99 • 10~26 kg • 6,02 • 1023 g/mol = 0,018 kg/mol, ya’ni 18 g/mol. Umumiy holda moddaning g/mol da ifodalangan molyar massasi shu moddaning nisbiy atom yoki nisbiy moleku¬ lar massasiga son jihatdan teng bo‘ladi. Masalan, C, Fe,02, H20 larning nisbiy atom va molekular massalari tegishlicha 12, 56, 32, 18 ga teng, ularning molyar massalari esa tegishlicha 12 g/mol, 56 g/mol, 32 g/mol, 18 g/mol bo‘ladi.Molekular massani molekular holatdagi moddalar uchun ham, atomar holatdagi moddalar uchun ham hisoblab topish mumkin. Masalan, vodorodning nisbiy molekular massasi M. (H7) =2, vodorodning nisbiy atom massasi A.(H)=1. IkkalaГ гholda ham moddaning struktura birliklari soni (NA) bilan aniqlan- gan miqdori bir xil — 1 mol. Lekin molekular vodorodning molyar massasi 2 g/mol, atomar vodorodning molyar massasi esa 1 g/mol. Bir mol atom, molekula yoki ionlardagi zarrachalar soni Avogadro doimiysiga teng bo‘ladi, masalan:1 mol l2C atomlari= 6,02 • 1023 atom l2C1 mol H20 molekulalari^ 6,02 • 1023 molekula H201 mol S04 ionlari = 6,02 • 1023 S04 ionlariMassa bilan modda miqdori - liar xil tushun- c h a 1 a r d i r. Massa kilogrammlarda (grammlarda), modda miq¬ dori esa mollarda ifodalanadi. Moddaning massasi (m, g), mod¬ daning miqdori (n, mol) va molyar massa (M, g/mol) orasida oddiy nisbatlar bor:
m = n
M (LI)mn~~M (1.2)M=- (1.3)
Tenglamaning chap va o‘ng qismlaridagi temir, natriy, xlor, kislorod hamda vodorod atomlarining sonini tenglashtirish uchun NaCl bilan NaOH formulalar oldiga 3 koeffitsiyentni qo‘yish lozim:
FeCl3 + 3NaOH -> Fe(OH)3 + 3NaCl
Olingan tenglamada har qaysi element atomlarining chap qismdagi soni shu atomlarning o‘ng qismdagi soniga teng. Bu de- gan so‘z, shu tenglama moddalar massasining saqlanish qonuni¬ ni (1.9-§ ga q.) qanoatlantiradi va to‘g‘ri yozilgan, demakdir*. Kimyo¬ viy reaksiyalarning tenglamalarida moddalarning formulalari oldi¬ ga qo‘yilgan koeffitsiyentlar stexiometrik koeffitsiyentlar deyiladi.Stexiometriya — kimyoning bo‘limi bo‘lib, unda reaksiyaga kiri- shayotgan moddalar orasidagi massa va hajmiy nisbatlar ko‘rib chiqiladi. Stexiometrik miqdor — bu moddalarning reaksiya tenglamasiga yoki formulaga muvofiq keladigan miqdoridir. Stexio¬ metrik hisoblashlar — bular kimyoviy formula va tenglamaiar bo‘yicha hisoblashlar, shuningdek, moddalarning formulalarini va reaksiyalarning tenglamalarini keltirib chiqarishdir.Kimyoviy tenglamaning ikkala qismidagi koeffitsiyentlarni bir xil ko‘paytirish yoki kamaytirish mumkin. Masalan, agar koef¬ fitsiyentlarni bir mol natriy gidroksidga asoslanib tenglashtiradi- gan bo‘lsak, u holda tenglama quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:73FeCl3 + NaOH - '/3Fe(OH)3 + NaClBu holda ham tenglama to‘g‘ri bo‘ladi, chunki moddalar massasining saqlanish qonuniga rioya qilingan bo‘ladi. Koeffitsiyent 1 odatda tushirib qoldiriladi, ya’ni yozilmaydi.Shunday qilib, kimyoviy tenglamada koeffitsiyentlar oddiy mulohazalar asosida tanlanadi, bunda oldin reaksiya sxemasi yozib qo'yiladi. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining tenglamalari uchun koeffitsiyentlar tanlashda boshqa usullardan (7.3-§ ga q.)foydalanish qulay.Sanoatda va qishloq xo‘jaligida, shuningdek, laboratoriya ama- liyotida kimyoviy formula va tenglamaiar asosida turli xil miqdoriy hisoblashlar bajariladi.