D.I. Mendeleyevning elementlar davriy sistemasi


Hozirgi vaqtda davriy sistemani tasvirlashning 500 dan ortiq 
variantlari bor: bular davriy qonunning turli shakldagi ifodasidir.

D.l.Mendeleyev 1-mart 1869-yilda taklif etgan elementlar
sistemasining birinchi varianti uzun shakldagi variant deyilar edi.
Bu variantda davrlar bitta qatorga joylashtirilgan edi. 1870-yil dekabrda
u davriy sistemaning ikkinchi — qisqa shakldagi variantini bosib 
chiqardi. Bu variantda davrlar qatorlarga, gruppalar esa gruppacha
larga (bosh va yonaki) bo‘lingan edi.

Davriy sistemaning ixcham bolgan qisqa shakldagi variantlari ko‘p tarqalgan. Lekin uning muhim kamchiligi — o‘xshash
 bo‘lmagan elementlarning bitta gruppaga birlashtirilganligi, ya’ni bosh va yonaki gruppachalardagi elementlar xossalarining bir-
biridan katta farq qilishidir. Bu elementlar xossalarining davriy
ligini ma’lum darajada ,,xiralashtiradi“ va sistemadan foydalanishni
 qiyinlashtiradi.

Lantanoidlar jadvalning pastki qismiga alohida joylashtirilgan, 
ularning sistemada joylashish ketma-ketligi katakchada yulduzcha 
bilan ko‘rsatilgan: La — Lu. Lantanoidlarning kimyoviy xossalari
 bir-biriga juda o‘xshaydi. Masalan, ularning hammasi reaksiyaga 
kirishuvchan metallar hisoblanadi, suv bilan reaksiyaga kirishib
 gidroksid hamda vodorod hosil qiladi. Bundan lantanoidlarda gorizontal o‘xshashlik kuchli ifodalangan, degan xulosa kelib chiqadi.

7-davrda tartib raqamlari 90—103 bolgan 14 element aktinoidlar oilasini hosil qiladi. Ular ham alohida — lantanoidlar ostiga 
joylashtirilgan, tegishli katakchada esa ularning sistemada joyla
shish ketma-ketligi ikkita yulduzcha bilan ko‘rsatilgan: Ac — Lr Lekin lantanoidlardan farq qilib, aktinoidlarda gorizontal analo
giya bo'sh ifodalangan. Ular birikmalarida ko‘pincha turli xil oksidlanish darajalarini namoyon qiladi. Masalan, aktiniyning oksid
lanish darajasi +3, uranniki +3, +4, +5 va +6. Aktinoidlarning 
yadrolari beqaror bolganligi sababli ularning kimyoviy xossala
rini o‘rganish juda murakkab ishdir.

Davriy sistemada vertikal bo‘yicha sakkizta gruppa joylashgan
 (rim raqamlari bilan belgilangan). Gruppaning tartib raqami elementlarning birikmalarida namoyon qiladigan oksidlanish dara
jalari bilan bog'liq. Odatda, eng yuqori musbat oksidlanish dara
jasi gruppa raqamiga teng. Ftor bundan mustasno — uning oksidlanish darajasi — 1 ga teng; mis, kumush, oltin +1, +2 va +3
 oksidlanish darajalarini namoyon qiladi; VIII gruppa elementlaridan faqat osmiy, ruteniy va ksenon +8 oksidlanish darajasini
 namoyon qiladi.

D.l.Mendeleyev elementlar davriy sistemasining uzun shaklida
ham 7 davr va 18 gruppa bor. Gruppalar A yoki В harfli rim 
raqamlari bilan raqamlanadi. Lantanoidlar ham, aktinoidlar ham
oilalar deyiladi va hech qaysi gruppaga kiritilmaydi.

Birikmalari
  • H2O - Suv
  • HN 3 - Amiak
  • HF - Vodorod ftorid
  • HCl - Vodorod xlorid
  • NaH - Natriy gidrid
  • MgH 2 - Magniy girid
  • KH - Kaliy girid
  • BaH 2 - Bariy gidrid
Atom tuzilishi
Batafsil
Loyiha "Yangi internet tashabbusi" tanlovi doirasida, O'zbeksiton Respublikasi
Axborot texnologiyalari va komunikatsiyalarini rivojlantirish Vazirligi va
UZINFOCOM Markazi ko'magi bilan ishga tushirilgan