Asoslar sinfming ta’rifmi keltirilgan asoslarning dissotsilanishiga misollarni ionlarning gidratlanishini hisobga olgan holda quyidagicha aniqroq yozish kerak:
Asoslar suvda metall ionlari (ammiak gidrati bo‘lganda ammoniy ionlari) bilan gidroksid-ionlarga dissotsilanadi. Asoslar gidroksidionlardan boshqacha hech qanday anion hosil qilmaydi
Asoslarning nomlanishi. Xalqaro nom enklaturaga muvofiq asoslarning nomi metall nomi bilan gidroksid so‘zidan hosil qilinadi. M asalan, N aO H — natriy gidroksid, K O H — kaliy gidroksid, Ca(O H) 2 — kalsiy gidroksidTAgar element bir necha asos hosil qiladigan bo'lsa, u holda asosning nomida elementlari bilan ko'rsatiladi. Fe(OH)2 — temir (II) gidroksid, Fe(O H)3 — temir (III) gidroksid.
Bu nomlardan tashqari, ba’zi eng m uhim asoslar uchun odat bo‘lib qolgan nomlar ham ishlatiladi. M asalan, natriy gidroksid NaOH o'yuvchi natriy deyiladi; kaliy gidroksid KOH — o ‘yuvchi kaliy; kalsiy gidroksid Ca(O H) 2 — so'ndirilgan ohak: bariy gidroksid Ba(OH)2 o ‘yuvchi bariy.
Olinishi. Suvda eriydigan asoslar, ya’ni ishqorlar metallar yoki ularning oksidlarini suv bilan o'zaro ta ’sir ettirib olinadi:
2Na+2H20=2N a0H +H 2
Na20+ H 20=2N a0H
N aO H va KOH ning sanoatda olinish usulini 13.3- § dan qarang. Suvda kam eriydigan asoslar bilvosita y o i bilan, chunonchi: tegishli tuzlarning suvdagi eritm alariga ishqorlar ta ’sir ettirish y o ii bilan olinadi:
FeS04 + 2NAOH = Fe(OH)2 4- +Na2S04
AICI3 + 3NaOH = Al(OH)3 I +3NaCl
Xossalari. Ishqorlarning eritmalari qoiga surilganda sovunga o ‘xshab tuyuladi- Indikatorlarning rangini o ‘zgartiradi: qizil lakmusni ko‘k tusga, rangsiz fenolftaleinni — pushti rangga kiritadi.
N aO H , KOH va boshqa suvda eriydigan ishqorlar qizdirishga juda chidamlidir. M asalan, N aO H 1400°C da parchalanmasdan qaynaydi. Lekin asoslarning ко ‘pchiligi qizdirilganda parchalanadi. Masalan:
Cu(0H)2=C u0+H 20 2Fe(0H)3=Fe20 3+3H20
Asoslarning eng muhim kimyoviy xossalari ularning kislotalar, kislotali oksidlar va tuzlarga munosabati bilan belgilanadi.
1. Asoslar kislotalar bilan ekvivalent miqdorlarda o‘zaro ta’sir ettirilganda tuz va suv hosil boiadi:
A soslarning k islotalar bilan o ‘zaro ta ’siri neytrallanish reaksiyasi deyiladi. H ar qanday neytrallanish reaksiyasi O H ” va H ” ionlarning o‘zaro ta’sirlashib, kam dissotsilanadigan elektrolit — suv hosil qilishidan iborat.
K0H+HC1=KC1+H20
2N a0H+H2S04=Na2S04+2H,0
2. Ishqorlar kislotali oksidlar bilan reaksiyaga kirishadi:
Ca(OH)2 + C 0 2 = CaC03 4 +H20
2NaOH + Si02 = Na2Si03 + H20
Elektrolitik dissotsilanish nazariyasiga ko‘ra asoslarning barcha umum iy xossalari (qoiga surilganda sovunga o ‘xshab tuyulishi, indikatorlarning rangini o'zgartirishi, kislotalar, kislotali oksidlar va tuzlar bilan o ‘zaro ta’sirlashuvi)gidroksid-ionlar OH “ tufaylidir
Amfoter gidroksidlar. Dissotsilanganda bir vaqtning o ‘zida vodorod kationlari H + ni ham, gidroksid-ionlar OH~ ni ham hosil qiladigan gidroksidlar amfoter gidroksidlar deyiladi.
Bularga A l(O H )3, Z n(O H )2, C r(O H )3, Sn(O H )2, Be(OH)2, G e(O H )2, Fe(O H )3, Sn(O H )4, Pb(O H )2 va boshqalar misol bo‘la oladi
Bunday nuqtayi nazar yuqorida qilingan xulosalarni o ‘zgartirmaydi; amfoter gidroksidda, masalan, A l(O H)3 va shunga o‘xshashlarda kislotali m uhitda muvozanat aluminiy tuzlari hosil boiish tomoniga, ishqoriy muhitda — muvozanat aluminiy tuzlari hosil boiish tomoniga, ishqoriy m uhitda — gidroksokomplekslar hosil boiish tomoniga siljiydi. Ravshanki, suvdagi eritmada muvozanat mavjud boiadi, uni ushbii tenglama bilan ancha aniq ifodalash mumkin: