Ularning dissotsilanish tenglam asini ionlarning gidratlanishini hisobga olgan holda quyidagicha yozish kerak:
NaCl(k) Na+ (suvda) + СГ (suvda)
K3P 04(k) <=> 3K+(suvda) + PO^“ (suvda)
Tarkibiga qarab tuzlarning quyidagicha turlari boiadi: o ‘rta tuzlar, nordon tuzlar, asosli tuzlar (gidroksituzlar); qo‘shtuzlar va kompleks tuzlar. H ar qanday tuzni kislota bilan asosning o ‘zaro ta ’sirlashish, y a’ni neytrallanish reaksiyasi m ahsuloti sifatida tasaw ur qilish mumkin. Masalan:
2N a0H +H 2S 0 4=N a 2S 0 4+2H20
О ‘ r t a t u z N a2S 0 4 ning dissotsilanish tenglamasini quyidagicha yozish mumkin:
Na2S 04 p i 2Na+ + SOj~
Agar sulfat kislotani to iiq neytrallash uchun talab qilingandan kam asos olinsa, u holda eritma bugiatilganda nordon tuz kristallari cho‘kmaga tushadi:
N a0 H + H 2S 0 4= N aH S0 4+H 20
. Nordon tuzning dissotsilanishini ushbu tenglama bilan ifodalasa boiadi:
KHS04 K+ + H S04
N ordon tuzning anioni kuchsiz elektrolit sifatida yana dissotsilanadi:
H S O ~ p± H + + S O ^
N ordon tuzlar ko‘p asosli kislotalardan hosil b o iad i. Bir asosli kislotalar nordon tuzlar hosil qilmaydi.
Asosli tuzlar (gidroksituzlar)ni asosdagi gidroksogruppalarning o ‘rnini kislota qoldiqlari to iiq olmasligidan hosil boigan mahsulot sifatida tasaw ur qilish mumkin. Masalan:
Mg(0H)2+HCl=Mg(0H)Cl+H20
Q o ‘sh tuzlar ikkita turli xil metall ionlari bilan kislota qoldigi ionlaridan tarkib topgan boiadi. Masalan, KA1(S04)2, (N H 4)2F e(S 0 4)2. Bunday tuzlarning dissotsilanishini ushbu tenglamaiar bilan ifodalash mumkin:
Shunday qilib, kom pleks tuzlar dissotsilanganda dastlab kompleks ionlar ajraladi, so'ngra shu ionlarning o ‘zi kuchsiz elektrolit sifatida ikkinchi m arta dissotsilanadi.
Tuzlarning nomlanishi. Tuzlarning xalqaro nomlanishi eng ko‘p tarqalgan. Bunda tuzning nomi kationning nomi bilan anionning nom idan hosil qilinadi. O datda anion va kationlarning soni ko‘rsatilmaydi. Agar bitta m etalining o ‘zi turli xil oksidlanish darajalarini namoyon qiladigan bo‘lsa, uning oksidlanish darajasi metall nomidan keyin qavs ichida rim raqami bilan ko'rsatiladi. M asalan , lC N 0 3 — kaliy n itra t, F e S 0 4 — temir (Il)s u lfa t Fe2(S 0 4) 3 —jtem ir (III) sulfat, N aC l — natriy xlorid.
Nordon/tuzlarning nomi anion nomiga gidro — oid qo‘shimcha q o 'sh ish y o ii bilan hosil qilinadi: N aH S 0 4 — natriy gidrosulfat, K H2P 0 4 — kaliy digidrofosfat.
Asos tuzlarning nomi tegishli o ‘rta tuz anionining nomiga ,,gidrokso“ old qo‘shimchani qo‘shib hosil qilinadi: A 1(0H )S 04 aluminiy gidroksosulfat, A l(O H )2Cl — aluminiy digidroksoxlorid.
Olinishi. Tuzlar turli sinf birikmalari bilan oddiy moddalarning kimyoviy o‘zaro ta ’siridan olinadi. Tuzlarni olishning eng muhim usullarini qayd qilib o ‘tamiz.
1. Neytrallanish reaksiyasi:
k o h + h n o 3= k n o 3+ h 2o 2.
Kislotalarning asosli oksidlar bilan o ‘zaro ta’siri:
H2S04+Cu0 = CuS04+H 20
3. Kislotalarning tuzlar bilan o ‘zaro ta ’siri:
H2S + CuCl2 = CuS 4 +2HC1
4. Ikkita turli xil tuzning o'zaro ta ’siri:
Na2S04 + BaCl2 =BaS04 i+2N aCl
5. Asoslarning kislotali oksidlar bilan o'zaro ta ’siri:
Ca(OH)2 + C 0 2 = C aC03 4+H 20
6 . Ishqorlarning tuzlar bilan o ‘zaro ta’siri:
3KOH + FeCl3 = 3KC1 + Fe(OH)3 4
7. Asosli oksidlarning kislotali oksidlar bilan o ‘zaro ta’siri:
C a0+ S i0= C aS i03
8 . M etallarning metallmaslar bilan o‘zaro ta’siri:
2K+C1=2KC1
9. M etallarning kislotalar bilan o‘zaro ta’siri:
2A1 + 6HC1 = 2A1C13 + 3H2 T
10. M etallarning tuzlar bilan o'zaro ta ’siri:
Fe+CuS04=FeS04+Cu
Tuzlar olishning boshqa usullari ham bor.
Xossalari. Tuzlar ba’zilaridan mustasno qattiq kristall m oddalardir. Suvda eruvchanligiga qarab ularni eriydigan, kam eriydigan va amalda erimaydigan tuzlarga boiish mumkin.
Nitrat va sirka kislotalarning barcha tuzlari suvda eriydi. Xlorid kislotaning AgCl, H g2Cl2 va PbCl2 dan boshqa tuzlari suvda eriydi.
Tuzlarning kimyoviy xossalari ularning metallarga, kislota va tuzlarga munosabati bilan belgilanadi.
1. Standart elektrod potensiallar qatorida har qaysi metall o'zidan keyingi metallni tuzlarining eritmalaridan siqib chiqaradi. Masalan:
Zn + Hg(N03)2 = Z n(N 03)2 + Hg
2. Tuzlar ishqorlar bilan o'zaro ta ’sirlashadi:
CuS04 + 2NaOH = Cu(OH)2 4 +Na2S04
3. Tuzlar kislotalar bilan o'zaro ta ’sirlashadi:
CuSOd + H,S = CuS I +H ,S04
4. Ko'pchilik tuzlar bir-biri bilan reaksiyaga kirishadi:
CaCl2 + Na 2 C 0 3 = C aC 03 i +2NaCl
1 - 4 - reaksiyalarni o'tkazishda odatda tuzlarning eritmalari olinadi. Hosil bo'ladigan mahsulotlardan biri reaksiya doirasidan chiqib ketadigan, ya’ni cho'kma holida tushadigan, gaz holida chiqib ketadigan yoki kam dissotsilanadigan birikm a bo'lgandagina reaksiyalar oxiriga qadar boradi.