Aluminiy oksid (giltuproq) A120 3 — oq rangli, ancha qiyin suyuqlanuvchan, juda qattiq modda. Aluminiy olish uchun boshlang‘ich mahsulot hisoblanadi. Tabiatda korund va uning turlari ko‘rinishida uchraydi. Agar korundning rangsiz kristallari aralashmalar tufayli ko‘k rangli bo‘lsa, u holda ular sapfir, gunafsha ranglisi — ametist, qizil ranglisi — yoqut deyiladi; Yoqutning xrom (III) oksid aralashgan kristallari lazerlarda aktiv muhit sifatida ishlatiladi.
Laboratoriyada aluminiy oksid aluminiyni kislorodda yondirish yoki aluminiy gidroksidni qizdirish yo‘li bilan olinadi:
4A1+302=2A120 3
2ai(oh)3=ai2o 3+3h2o
Aluminiy oksid suvda erimaydi va u bilan reaksiyaga kirishmaydi. U amfoter — kislotalar (ancha qiyinlik bilan) va ishqorlar bilan reaksiyaga kirishadi:
a) xlorid kislota bilan
A120 3+6HC1=2A1C13+3H20
b) suyuqlantirganda qattiq natriy gidroksid bilan
Al20 3+2Na0H=2NaA102+H20
d) natriy gidroksid eritmasi bilan
Al20 3+2Na0H+7H20=2Na[Al(0H)4(H20)2] yoki A120 3 + 20H~ + 7H20 *=* 2[А1(ОН)4 (H20 ) 2 ]“
Amfoter gidroksidlarning ishqoriy eritmalarda erishi gidroksotuzlar (gidroksokomplekslar) hosil bo‘lish jarayoni sifatida qaraladi. G idroksokom plekslar [A1(0H) 4( H20 ) 2]-, [ Al ( OH) 6]3“, [Al (0H )5(H20 )]2~ ning mavjudligi tajribada isbotlangan; ulardan birinchisi — eng barqaror. Bu kompleksda aluminiyning koordinatsion soni 6 ga teng, ya’ni aluminiy olti koordinatsiyalangan hisoblanadi:
Al(OH)3— haqiqiy amfoter gidroksid. Kislotalar bilan o'zaro ta’sirlashganda tarkibida aluminiy kationlari bor tuzlar hosil qiladi; ishqorlarning eritmalari (m oi miqdordagi) bilan o‘zaro ta’sir ettirilganda aluminatlar, ya’ni aluminiy anion tarkibiga kiradigan tuzlar hosil qiladi. Masalan:
A1(0H)3+3H+=A13++3H20 A1(0H)3+0H-+2H20=[A1(0H)4(H20)2]-
Al(OH) 3 ning dissotsilanish tenglamasidan ko'rinib turibdiki, H+ ionlari mo‘l bo'lganda (ya’ni kislotali muhitda) suvdagi eritmada Al3+ ionlari ko‘p bo‘ladi, ishqoriy muhitda esa asosan bir zaryadli anion (A1(0H)4(H20 )2]“ hosil bo‘ladi, u eng barqarordir