Xossalari. Etilen — gomologik qatorning birinchi a’zosi —rangsiz gaz, salgina chuchmal hidi bor, havodan bir oz yengil, suvda kam eriydi.
Kimyoviy xossalari jihatidan etilen metandan keskin farq qiladi, bunga sabab molekulasining elektron tuzilishidir. Molekulasida a va я -bogMardan iborat qo‘shbog‘ borligi uchun etilen 7i-bog‘lanish uzilishi hisobiga ikkita bir valentli atom yoki radikalni biriktirib olishi mumkin.
Biriktirib olish reaksiyalariga kirishish barcha alkenlar uchun xos xususiyatdir. Ulardan eng asosiylarini ko‘rib chiqamiz.
1.Vodorodni birik tirib olish. Bu reaksiya katalizator — mayda tuyilgan nikel platina yoki palladiy ishtirokida xona temperaturasida boradi:
CH2 = CH2 + H2 — ^ CH3 - CH3
Moddaga vodorodning birikishi gidrogenlanish reaksiyasi deyiladi.
Olefmlar gidrogenlanganda to'yingan uglevodorodlarga aylanadi.
2. Galogenlarning birikishi. Reaksiya odatdagi sharoitda boradi. Masalan:
CH2= CH2+ Cl2-> C1CH2-CH,C1
dixloretan Dixloretan — suyuqlik, organik moddalarni yaxshi eritadi.
CH2= CH2+Br2 —> BrCH2— CH2Br dibrometan
Bromning birikish reaksiyasi to‘yinmagan uglevodorodlarga sifat reaksiyasi bo‘lib xizmat qiladi. Bromli suvning qizil-qo‘ng‘ir rangining yo‘qolishiga qarab to‘yinmagan uglevodorodlar borligi haqida fikr yuritiladi.
3. Vodorod galogenidlarning birikishi:
CH2=CH2+H-C1 CH3-C H 2C1
Bundan shunday xulosa chiqarsa bo‘ladi: uglevodorodlarning ilogenli hosilalarini, masalan etil xloridni CH3- H 2C1 ikki xil vo' 1 bilan: etilenga vodorod xlorid biriktirish yoki etandagi vodorodni xlorga almashtirish yo‘li bilan olish mumkin.
I V.Markovnikov qoidasiga muvofiq sodir bo'ladi: vodorod atomi uglerodning eng gidrogenlangan atomiga, galogen atomi es a — mg kam gidrogenlangan atomga birikadi.
Etilen va uning gomologlarining muhim kimyoviy xossasi ularning odatdagi temperaturada oson oksidlanishidir. Bunda qo‘shbog‘ bilan bog'langan ikkala uglerod atomi oksidlanadi. Agar etilen kaliy permanganat K M n0 4 ning suvdagi eritmasi orqali o'tkazilsa, u holda kaliy permanganatga xos binafsha rang yo'qoladi, u etilenni oksidlaydi:
3CH2= CH2+ 2KMn04+ 4H20 ^ -*3HOH2C -C H 2OH + 2Mn02+ 2KOH etilenglikol
Bu reaksiya organik moddaning to'yinmaganligini — unda qo'shbog‘lar yoki uchlamchi bog'lanishlar borligini aniqlash uchun foydalaniladi.
Olinishi. Laboratoriya sharoitida etilen etil spirtni suvni tortib oluvchi moddalar (konsentrlangan sulfat kislota, fosfor (V) oksid j va b.) bilan qizdirish orqali olinadi: .
c 2h 5o h HzS0 4'qizllirishi c h ; = cH ; + H ;0 I
Etilendan spirt olishga (yuqoriroqqa q.) teskari bo'lgan bu I jarayonni shunday tasawur qilish mumkin. Dastlab spirt sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishib, etilsulfat kislota bilan suvni hosil qiladi:
H 0 -S 0 2- [o h + h o ] -C 2H5 -> H 0 -S 0 2- 0 - C 2H5+H20 I
So'ngra etilsulfat kislota 180 — 200° С temperaturada sulfat ] kislota bilan etilenga ajraladi:
H O -S O ,-O rC R -C H 7 -H -> H O -SO ,-OH +CH = CH, 2 |__ 2 _ 2j 2 2 2
Olefinlar ham galogenli hosilalarni ishqorning spirtdagi I konsentrlangan eritmasi bilan birga qizdirish orqali olinadi:
H H I I H -C - C-H + K 0H -+C H 2 = CH2 + KBr + H20 [H i Br]
Ishlatilishi. Etilen etil spirt, polietilen olishda ishlatiladi. U issiqxona havosiga ozroq miqdorda qo'shilganda mevalarning tpOmidor, sitrus mevalar va b.) yetilishini tezlashtiradi. Etilen va niiing gomologlaridan ko'pchilik organik moddalarni sintez qilish in hun kimyoviy xomashyo sifatida foydalaniladi.