Ma’ruzaning maqsadi – oksidlanish- qaytarilish reaksiyalarini tenglashtitishni yarim reaksiya usuli bilan tanishish va bu reaksiyalarning borish yo’nalishini oldindan aytib berish.
Oksidlanish darajasi atomning molekuladagi shartli zaryadi bolib, u molekula hosil qilishda atom nechta elektron bergani yoki olganini ko’rsatadi.
1) barcha oddiy moddalar uchun oksidlanish darajasi nolga teng. P0,Cl20, H20,C0,Al0,Cr0 va hokazo.
2) Vodorodni birikmalardagi oksidlanish darajasi +1 ga teng. Faqat metall gidridlarida vodorodni oksidlanish darajasi -1 ga teng(K+1H-1,
Ca+2H-12,Al+3H3-1).
3) Agar murakkab modda ikkita elementdan tashkil topgan bo’lsa bu elementlarning oksidlanish darajasi valentlikka teng,lekin u + yoki - ishoraga ega bo’ladi. Masalan, H+Cl-, H2+S-2, S+6O3-2, Mn2+7O7-2 va bosqalar.
4) Murakkab moddani tashkil etgan atomlarning oksidlanish darajalari yig’ndisi nolga teng. Masalan, H2+1S+6O4-2 =+2+6-4x2= +8-8=0;
H3PO4; P ning oksidlanish darajasi +5; H +1, O-2. Vodorod va kislorodning oksidlanish darajalari yig’indisidan oksidlanish darajasi noma’lum element topiladi. HMnO4; H+1, O-8; +1-8=+7 Mn ning oksidlanish darajasini ko’rsatadi.
5) Bir elementni oksidlanish darajasining qiymati bir nechta bo’lishi mumkin. H2S,S, SO2, SO3, H2SO3, H2SO4 dagi oltingugurtni oksidlanish darajasi -2, O, +4, +6, +4 va +6 ga teng. Ularni ichida eng kichik oksidlanish darajasiga ega bo’lgan element qaytaruvchi va eng yuqori oksidlanish darajasiga ega bo’lgan element oksidlovchi bo’ladi.
NH3, N2, N2O, NO, N2O3,NO2, N2O5, HNO2 va HNO3 lardagi N ning oksidlanish daragasi -3, O, +1,+2,+3,+4,+5, +3 va +5 ga teng. Bu birikmalardan NH3 qaytaruvchi va HNO3 hamda N2O5 oksidlovchilardir.
Agar kimyoviy reaksialar oksidlanish darajasi o’zgarishi bilan borsa bunday reaksiyalar oksidlanish – qaytarilish reaksiyalari deyiladi. 0 +1 -1 +2 -1 0
Zn+2HCl= ZnCl2 + H2
0 +6 +2 +6 +4
Cu + H2SO4 = CuSO4-2 + SO2 + H2O